Simülasyon Teorisi ve İslam - Mandela Etkisi, Glitch

Ana Sayfa › Gizemler ve Haberler › Simülasyon Teorisi ve İslam - Mandela Etkisi, Glitch

#Köşe

Simülasyon Teorisi ve İslam: Bir Oyun İçinde mi Yaşıyoruz?

Kaynaklar: Nick Bostrom – Simulation Argument (2003) · Kur’an 6:32 · Kur’an 57:20 · Kur’an 54:49 · Stanford Encyclopedia – İbn Arabî

5N1K: Simülasyon Teorisi ve İslam

• Ne? Simülasyon teorisi: Evrenin yapay bir program olması ihtimali.
• Nerede? Modern felsefe ve bilim dünyasında tartışılıyor.
• Ne zaman? 2003’te Nick Bostrom’un makalesiyle gündeme girdi.
• Neden? Teknoloji ilerledikçe “atalar simülasyonu” ihtimali artıyor.
• Nasıl? İslam’da dünya bir oyun/imtihan olarak görülüyor; bu bakış simülasyon teorisiyle kesişiyor.
• Kim? Bostrom, Elon Musk, Neil deGrasse Tyson; İslam’da ise Kur’an ayetleri ve mutasavvıflar.
  

Evet farkındayım aşırı uzun bir yazı oldu; ama bence değdi :)

Gerçek dediğimiz şey, aslında ilahî bir program mı?

İçinde yaşadığımız dünya gerçek mi, yoksa dev bir bilgisayar programının içindeki bir simülasyon mu? Bu soru artık yalnızca bilimkurgu yazarlarının değil, bilim insanlarının ve filozofların da ilgisini çekiyor. Bazı uzmanlara göre simülasyon içinde yaşıyor olma ihtimalimiz “imkânsız değil”, aksine oldukça yüksek.

Simülasyon Teorisi Nedir?

Modern simülasyon teorisinin en bilinen kaynağı, Oxford Üniversitesi’nden filozof Nick Bostrom’un 2003’te yazdığı makaledir. Bostrom’un “Simülasyon Üçlemi” şöyle der:

1. İnsanlık simülasyon yaratabilecek düzeye gelmeden yok olur.

2. Bu güce ulaşır ama simülasyon yapmamayı seçer.

3. Ya da biz zaten bir simülasyonun içindeyiz.

Bostrom bu üç seçeneğin de eşit derecede olası olduğunu savunur. Düşünün; zaten hava tahmininden nüfus modellerine kadar her şeyi simüle ediyoruz. Bir uygarlık yeterince gelişirse, kendi geçmişini modelleyen “atalar simülasyonları” yaratması mantıklıdır. Bu da “Rus bebekleri” gibi iç içe geçmiş simülasyonlar zinciri anlamına gelir.

Ünlü İsimler Ne Diyor?

Elon Musk, “Gerçek (base) evrende olma ihtimalimiz milyarda bir” diyor. Neil deGrasse Tyson ise “50/50” şansı olduğunu düşünüyor. Yani her iki senaryo da hâlâ masada. Burada önemli bir ayrım var: Simülasyon teorisi bir fizik kanunu değil, daha çok felsefi bir argüman. Ama giderek daha çok bilim insanı bu soruya ciddiyetle yaklaşıyor.

Evrenin Başlangıcı ve ‘Programın’ Kodları

Big Bang (Büyük Patlama)’den önce ne vardı? Ne zaman ve neden başladı? Dinî anlatılar Tanrı’ya işaret ederken, fizikçiler “kuantum köpüğü” veya “karanlık enerji” gibi kavramlarla açıklamaya çalışıyor. Ama bir başka bakış açısına göre evren, tüm fizik sabitleriyle birlikte bir “program” olarak başlatılmış olabilir. Işık hızı, Planck sabiti, kütle ve zamanın kuralları bu programın “ayar dosyaları” gibidir.

Glitch’ler ve Mandela Etkisi

Simülasyon savunucularının en sevdiği örneklerden biri “Mandela Etkisi”. 

Mandela Etkisi, kısaca büyük bir insan grubunun aynı olayı yanlış hatırlamasıdır. Ama olay öyle küçük bir kafa karışıklığı değil, kitleler halinde “eminim böyleydi” denilen hatıralar söz konusu.

Nereden Geliyor?

Terimi ilk kullanan kişi Fiona Broome (2009).
Binlerce insan, Nelson Mandela’nın 1980’lerde hapiste öldüğünü ve cenazesinin TV’de yayınlandığını hatırlıyordu.
Gerçekte Mandela 1990’da hapisten çıktı, 2013’te öldü.
Bu toplu “yanlış hatırlama” fenomenine onun adı verildi: Mandela Etkisi.

En Çok Bilinen Örnekler

Monopoly amcası: Monopoly kutularının üzerinde gördüğümüz takım elbiseli, silindir şapkalı, bıyıklı maskottur. Birçok kişi onun gözünde tek camlı bir gözlük (monocle) olduğunu net bir şekilde “hatırlıyor. Ama gerçekte Monopoly amcasının hiçbir versiyonunda monocle yok.

“Luke, I am your father”: Darth Vader bunu hiç söylemedi; replik “No, I am your father.”

Berenstain Bears: Çizgi kitabın adı hep “Berenstain”, ama milyonlarca insan “Berenstein” olarak hatırlıyor.

Snow White: “Mirror, mirror on the wall” değil, aslında “Magic mirror on the wall.”

Fruit of the Loom logosu: İnsanlar arkasında bir “sepet (cornucopia)” olduğunu hatırlıyor; gerçekte yok.

Türkiye’den Mandela Etkisi Örnekleri

1. “Çok Güzel Hareketler Bunlar” repliği
Birçok kişi Yılmaz Erdoğan’ın her skeçten sonra “Çok güzel hareketler bunlar!” dediğini hatırlıyor.
Gerçekte Erdoğan hep “Çok güzel hareketlerdi bunlar” derdi.

2. Barış Manço – “Domates Biber Patlıcan” şarkısı
Herkes şarkının nakaratını “Domates, biber, patlıcan” diye düz hatırlıyor.
Ama aslında “Domates, biber, patlıcan, of” şeklinde tekrarlar ve tonlamalar var. İnsanların hafızasında sadeleşmiş versiyonu kalıyor.

3. Sakız markası “Tipitip” logosu
Birçok kişi maskotun kocaman kafalı, şapkalı olduğunu “farklı renkte” hatırlıyor.
Oysa maskot yıllar içinde değişti, hafızalarda birleşip tek bir hayali versiyon oluştu.

4. “Keloğlan” masalları
Birçok kişi Keloğlan’ın hep “nasihat veren, bilge” biri olduğunu hatırlar.
Aslında orijinal masallarda saf, kurnazlıkla iş yapan bir tiptir; TRT uyarlamaları hafızayı değiştirdi.

5. “Çarşamba Pazarı”
İstanbul’da “çarşamba günü kurulan” pazar deyince herkes Kadıköy der.
Gerçekte hem Fatih’te hem Kadıköy’de “çarşamba pazarı” vardır. İnsanların hafızası tek mekâna kilitleniyor.

6. Rafadan Tayfa – Hayri’nin “tokadı”
Birçok çocuk, Hayri karakterinin “hep tokat attığını” hatırlıyor.
Halbuki bazı bölümlerde hiç tokat atmıyor, ama o sahne kültleşip kolektif belleğe kazındı.

Açıklamalar

Psikoloji:
Yanlış hafıza (false memory).
Konfabulasyon: Beyin boşlukları kendi doldurur.
Toplumsal pekişme: İnsanlar birbirinin hatırasını doğrular.

Peki Glitch Ne Demek?

Teknik anlamı

• Küçük, beklenmedik hata/düzensizlik demek.

• Donanımda veya yazılımda anlık bozulmalar için kullanılır.

• Mesela: bir oyunda karakterin duvarın içine sıkışması, ekranda görüntünün bir anda bozulup düzelmesi → bunların hepsi glitch’tir.

Popüler kültürde

• Video oyunlarında çok bilinir: Haritanın dışına çıkmak, yerçekimi hatasıyla havada uçmak, bug’ların komik versiyonu gibi.

• İnternette “glitch compilation” diye yüzlerce video vardır.

Simülasyon teorisi bağlamında

• “Gerçeklik bir programsa, bazen kodda hatalar olur” düşüncesi var.

• İnsanların deneyimlediği tuhaf olaylar (Mandela Etkisi, déjà vu, mantık dışı tesadüfler, aynı kişinin farklı yerlerde görülmesi gibi) → “evrendeki glitch” diye yorumlanıyor.

• Yani evren programının kısa süreliğine “yanlış render etmesi”.

Bunun için şuraya size bir youtube shorts videosu bırakıyorum. Ben bu çifti başka bir videoda da izledim oldukça güvenilir insanlara benziyor. Ayrıca videoları uzmanlarca denetlenmiş de; ve hiçbir şey bulunmamış. Zaten dikkat ederseniz. Köpekler donuk dururken etraftaki her şey hareket ediyor aslında. İnanılmaz kısmı bu baya uzun bir süre olmuş aslında.

Fizik Kanunları, Kuantum Deneyleri ve Retro-Nedensellik

MIT’den Max Tegmark, fizik yasalarının bu kadar katı ve düzenli olmasının bir simülasyona işaret edebileceğini söylüyor. Teorik fizikçi James Gates, sicim teorisini incelerken denklemlerin içinde “hata düzeltme kodları” bulduğunu açıkladı.

Kuantum fiziğinde ise çift yarık (double slit) deneyi özellikle dikkat çekici: Elektronlar gözlenmediğinde dalga gibi davranıyor, gözlendiğinde parçacık gibi. Üstelik “gecikmeli seçim” (delayed choice) deneyleri, bu kararın geçmişteki davranışı bile değiştirdiğini gösteriyor. Bu da bazılarına göre, “oyuncu bakmazsa evrenin detayları hesaplanmıyor” fikrini güçlendiriyor.

Evrendeki Matematiksel İzler

Fibonacci dizisi ve altın oran doğada, bitkilerde, hayvanlarda ve hatta DNA’da tekrar tekrar karşımıza çıkıyor. Bu düzen bazılarına göre tesadüf, bazılarına göre “programlanmış” bir kozmosun işareti.

Böyle Bir Simülasyonu Nasıl Çalıştırırız?

Evreni atom atom hesaplamak için akıl almaz büyüklükte bir hesaplama gücü gerekir. Kimi fizikçiler bu yüzden teoriyi imkânsız buluyor. Ama simülasyon savunucuları “video oyunlarında da her şeyi aynı anda render etmiyoruz” diye cevap veriyor. Sadece baktığımız ve etkileşimde bulunduğumuz kısımlar işleniyor. Evrenin de aynı şekilde “optimize edilmiş” olması mümkün olabilir.

Peki Bu Tanrı mı?

Simülasyon teorisi inananlar için Tanrı fikrine bir alternatif gibi görünse de, aslında bazı yönlerden benzeşiyor: Evreni yaratan, zamanı ve mekânı aşan bir “üst akıl”. Kanıtlayamıyoruz ama çürütemiyoruz da.

Sizlere öncelikle söylemek isterim ki, benim amacım kesinlikle böyledir demek değil veya birilerine bir şeyleri ikna etmeye çalışmak da değil. Ama sadece dinimiz İslam'da da çok büyük benzerlikler veya paralellikler barındırdığını bahsetmeden edemeyeceğim. Ve hatta bu konuyu bir İslam alimi ile konuşmak da çok isterdim. Unutmayın bu kuram asla Allah yoktur, dinler yoktur gibi şeyler demiyor.

Şimdi gelelim asıl konumuza

Simülasyon Teorisi ve İslam: Bir Oyun İçinde mi Yaşıyoruz?

Dünya: Bir Oyun ve Eğlence

Kur’an’da dünya hayatı sık sık bir oyun, bir aldanış olarak anlatılır:
“Bu dünya hayatı sadece bir oyun ve oyalanmadan ibarettir. Ahiret yurdu ise takvâ sahipleri için daha hayırlıdır.” (En’âm 6:32)

Bugün bilim insanlarının “yaşadığımız evren bir simülasyon olabilir” demesiyle bu bakış açısı neredeyse örtüşüyor. Yani dünya, sadece asıl gerçekliğe geçmeden önce kurulmuş geçici bir sahne olabilir.

Programlanmış Bir Düzen

İslam’a göre evrendeki her şey ölçüyle yaratılmıştır:
“Şüphesiz biz her şeyi bir ölçü ile yarattık.” (Kamer 54:49)

Fizik sabitlerinin, doğa yasalarının ve düzenin bu kadar hassas olması, “kozmik bir programlama” fikrini destekliyor. Tıpkı bir bilgisayar kodunda olduğu gibi, evren de belirlenmiş parametrelerle işliyor.

Kader ve İlahi Kod

Kader inancı da bu paralelliği güçlendiriyor:
“Yeryüzünde ve sizin başınıza gelen hiçbir musibet yoktur ki, biz onu yaratmadan önce bir kitapta yazılmış olmasın.” (Hadid 57:22)

Tasavvufta “Levhi Mahfuz” kavramı, evrenin ana kod deposu gibi düşünülebilir. Yani her şey önceden yazılmış bir “veritabanı”nda saklanıyor.

Hayal mi, Hakikat mi?

İbn Arabî gibi mutasavvıflar dünyayı “hayal” ve “yansıma” olarak tanımlar. Bu bakış, bugünkü simülasyon tartışmalarına neredeyse bire bir denk geliyor: Gerçek sandığımız şey, aslında bir üst hakikatin gölgesi.

İmtihan İçin Kurulan Bir Sistem

Mülk Suresi’ndeki şu ayet, bu tabloyu tamamlıyor:
“Hanginizin daha güzel amel işleyeceğini denemek için ölümü ve hayatı yaratan O’dur.” (Mülk 67:2)

Yani dünya, sınav için kurulmuş geçici bir sistem. Belki de bir simülasyonun ta kendisi.

Sen ne düşünüyorsun be kuzum?

Bunlar da İlginizi Çekebilir

Mucize Çocuklar: İnsan Potansiyelinin Sınırlarını Zorlayan Olağanüstü Yetenekler❯